با سازهای زهی بیشتر آشنا شوید
فرض کنید در یک کنسرت موسیقی نشسته‌اید. چشمان‌تان را می‌بندید و به اوج احساس درونی موسیقی‌دان‌ها با سازهایشان گوش می‌دهید. چه می‌شنوید؟ شاید صدای گرم و مخملی ویولن باشد که تحریر می‌زند، یا غرش مهیب کنترباس که ارکستر را رهبری می‌کند. شاید هم صدای دلنشین تار ایرانی باشد که گوش‌نوازی می‌کند. سازهای زهی با تمام ظرافت و قدرتی که دارند، نقشی بی‌بدیل در دنیای موسیقی ایفا می‌کنند.
در این مقاله قصد داریم سفری به دنیای سحرآمیز سازهای زهی داشته باشیم. با تاریخچه‌ی آن‌ها آشنا شویم، انواع مختلف‌شان را بشناسیم و قدم به قدم در مسیر یادگیری آن‌ها پیش برویم. پس با ما همراه باشید.
سازهای زهی
تاریخچه‌ای کهن: سفری به گذشته سازهای زهی
قدمت سازهای زهی به دوران باستان باز می‌گردد. در تمدن‌های مصر، بین‌النهرین و هندوستان(آثار) این سازها را پیدا کرده‌ایم. در ابتدا، این سازها از جنس روده‌ی حیوانات و چوب ساخته می‌شدند و صدایی ساده و ابتدایی داشتند. اما به مرور زمان، با پیشرفت تکنولوژی و خلاقیت انسان، این سازها تکامل پیدا کردند و به شکل امروزی خود درآمدند.
زهی، چوب و آرشه: آناتومی سازهای زهی
سازهای زهی عموما از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
- بدنه‌ی ساز: بدنه‌ی ساز معمولا از چوب‌های مرغوب مانند صنوبر، افرا و ماهون ساخته می‌شود. شکل بدنه در انواع مختلف سازهای زهی متفاوت است و بر کیفیت صدا تاثیر می‌گذارد.
- سیم‌ها: جنس سیم‌های سازهای زهی می‌تواند از روده‌ی حیوانات، نایلون و یا فلز باشد. تعداد سیم‌ها نیز در گونه‌های مختلف ساز متفاوت است. ارتعاش این سیم‌هاست که صدای ساز را ایجاد می‌کند.
- آرشه: آرشه قطعه‌ای چوبی است که رشته‌ای از موی اسب بر روی آن کشیده شده است. نوازنده با کشیدن آرشه روی سیم‌ها آن‌ها را به ارتعاش در می‌آورد و بدین ترتیب صدا تولید می‌شود. البته برخی از سازهای زهی مانند هارپ و تار به آرشه نیاز ندارند و با انگشتان نواخته می‌شوند.
انواع سازهای زهی
خانواده‌ی سازهای زهی بسیار گسترده است و سازهای مختلفی را در بر می‌گیرد. در این قسمت با برخی از شناخته‌شده‌ترین اعضای این خانواده آشنا می‌شویم:
- ویولن: ملکه سازهای زهی
ویولن شاید شناخته‌شده‌ترین ساز زهی در جهان باشد. صدایی درخشان، زیر و تحریرپذیر دارد و به خاطر شکل ظریف و زیبای‌اش به «ملکه سازها» شهرت یافته است. ویولن از ارکان اصلی ارکسترهای سمفونی است و در موسیقی کلاسیک، موسیقی جاز و حتی موسیقی فولکلور کشورهای مختلف جایگاه ویژه‌ای دارد. یادگیری ویولن به صبر، دقت و تمرین فراوان نیاز دارد.
- ویولا: صدای گرم و مخملی
ویولا برادر بزرگ‌تر ویولن است. اندازه‌ی بزرگ‌تر آن باعث می‌شود صدای گرم‌تر و بم‌تری نسبت به ویولن داشته باشد. صدای ویولا اغلب برای نواختن ملودی‌های میانی و هارمونی در ارکستر به کار می‌رود. یادگیری ویولا برای کسانی که با ویولن آشنایی دارند، می‌تواند مسیر ساده‌تری داشته باشد.
- ویولنسل: باس خوش‌صدا
ویولنسل بزرگ‌ترین عضو از خانواده‌ی ویولن‌هاست و روی زمین و به صورت ایستاده نواخته می‌شود. صدای ویولنسل بم، غنی و حجیم است و نقش باس را در ارکستر بر عهده دارد. نوازندگان ویولنسل برای تولید صدا از کل آرشه استفاده می‌کنند و اغلب ملودی‌های زیبا و احساسی را با این ساز می‌نوازند.
- کنترباس: غول دنیای زهی
کنترباس غول پیکر خانواده‌ی سازهای زهی آرشه‌ای است. اندازه‌ی بسیار بزرگ و صدای بم و قدرتمند آن باعث شده است که کنترباس ستون اصلی بخش باس ارکستر باشد. نواختن کنترباس به دلیل اندازه‌ی بزرگ آن نیازمند قدرت بدنی نسبی است.
- گیتار: همدم همیشگی موسیقی
گیتار یکی از محبوب‌ترین سازهای زهی در سراسر جهان است. تنوع گسترده‌ای از گیتار وجود دارد که از ساده‌ترین مدل‌های آکوستیک تا گیتارهای الکتریک پیشرفته را شامل می‌شود. صدای دلنشین و قابلیت حمل آسان، گیتار را به انتخابی ایده‌آل برای علاقه‌مندان به موسیقی تبدیل کرده است.
انواع گیتار
در دنیای گیتار می‌توانیم سه نوع اصلی را از هم تفکیک کنیم:
- گیتار کلاسیک: صدایی اصیل و ماندگار
گیتار کلاسیک با بدنه‌ای توخالی و سیم‌های نایلونی صدایی گرم، نرم و کلاسیک دارد. این ساز برای یادگیری موسیقی به صورت نت‌خوانی و اجرای قطعات موسیقی‌دان‌های بزرگ، بسیار مناسب است.
- گیتار الکتریک: جادوی برق در موسیقی
گیتار الکتریک با بدنه‌ی توپر و سیم‌های فلزی صدایی پرحجم و قابل تنظیم دارد. این ساز جادوی برق را به موسیقی وارد کرده و نقش محوری در سبک‌های راک، متال و بلوز دارد. افکت‌های متنوعی که می‌توان با این ساز اجرا کرد، دنیای جدیدی از صدا را پیش روی نوازندگان می‌گشاید.
- گیتار باس: نبض موسیقی مدرن
گیتار باس شباهت زیادی به گیتار الکتریک دارد اما اندازه‌ی بزرگ‌تر و صدای بم‌تری دارد. این ساز نقش خط باس را در موسیقی مدرن ایفا می‌کند و با ایجاد ریتم و هارمونی، زیربنای محکمی برای سایر سازها فراهم می‌آورد.
- تار: ساز ملی ایرانی
تار ساز ملی ایرانی است که قدمتی طولانی دارد. پوست بر روی کاسه‌ی تار کشیده می‌شود و صدای آن گرم، تحریرپذیر و نافذ است. تار در موسیقی ایرانی نقشی اساسی دارد و در بسیاری از دستگاه‌ها و ردیف‌های موسیقی ایرانی، تکنوازی و گروه نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یادگیری تار نیازمند استاد راهنما و تمرین مستمر است.
- عود: صدای دلنشین شرق
عود ساز زهی زخمه‌ای است که خاستگاهی شرقی دارد و در کشورهای عربی، ترکی و ایرانی طرفداران زیادی دارد. صدای عود شباهت‌هایی به تار دارد اما کمی بم‌تر و حجیم‌تر است. عود با مضراب نواخته می‌شود و در تکنوازی جایگاه ویژه‌ای دارد.
- قانون: ساز جعبه‌ای خوش‌نواز
قانون سازی زهی زخمه‌ای است که ظاهری شبیه به جعبه مستطیلی دارد. سیم‌های متعدد قانون با انگشتان دست نواخته می‌شود و قابلیت اجرای ملودی‌ها و آکوردهای پیچیده را دارد. قانون در موسیقی عربی و ترکی کاربرد فراوانی دارد و به خاطر صدای زینت‌بخش و پر تحرک‌اش شناخته می‌شود.
- سه‌تار: یار مهربان موسیقی ایرانی
سه‌تار ساز زهی زخمه‌ای ایرانی است که با سه سیم و صدای لطیف و تحریری‌اش شناخته می‌شود. این ساز هم‌نواز همیشگی تار در موسیقی ایرانی است و در تکنوازی، همراهی با آواز و گروه نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. یادگیری سه‌تار به دلیل سه سیم بودن آن نسبت به تار کمی ساده‌تر است.
یادگیری سازهای زهی: سفری پرهیجان
یادگیری سازهای زهی سفری پرهیجان و پر از فراز و نشیب است. در این مسیر نیاز به پشتکار، تمرین مداوم و البته علاقه‌ی وافر دارید. اما شیرینی نواختن اولین قطعه‌ی موسیقی و لمس احساس درونی با تارهای ساز، تمام سختی‌های مسیر را جبران می‌کند.
نکات مهم هنگام انتخاب ساز زهی
انتخاب ساز زهی مناسب اولین قدم در یادگیری است. هنگام انتخاب ساز به نکات زیر توجه داشته باشید:
- علاقه‌ی شخصی: به چه نوع صدایی علاقه‌مند هستید؟ موسیقی کدام منطقه یا سبک را می‌پسندید؟ پاسخ به این سوالات می‌تواند شما را در انتخاب ساز یاری کند.
- سن و شرایط فیزیکی: برخی از سازها مانند ویولن و کنترباس نیازمند جثه‌ی نسبتا بزرگ و قدرت بدنی کافی هستند.
- هدف از یادگیری: آیا می‌خواهید به صورت حرفه‌ای موسیقی را دنبال کنید یا صرفا برای لذت شخصی ساز می‌زنید؟
- بودجه: سازهای زهی در طیف قیمتی مختلفی عرضه می‌شوند. با تعیین میزان بودجه‌ی خود می‌توانید انتخاب‌های منطقی‌تری داشته باشید.
نتیجه‌گیری
سازهای زهی با اصوات جادویی‌شان همواره ما را به دنیای احساس و موسیقی ناب برده‌اند. فرقی نمی‌کند صدای گرم و زیر ویولن باشد یا تحریرهای دلنشین تار ایرانی؛ سازهای زهی زبانی گویا دارند که با هر نوازشی، رازهایی را برای ما آشکار می‌کنند. اگر به یادگیری موسیقی علاقه‌مند هستید، دنیای سازهای زهی را کشف کنید. شاید ساز مورد علاقه‌ی شما همان گوشه‌ای در انتظار نواخته شدن است.
سوالات متداول
- کدام ساز زهی برای شروع یادگیری مناسب‌تر است؟
این سوال بستگی به علاقه‌ی شخصی شما دارد. اما به طور کلی، گیتار کلاسیک و سه‌تار به دلیل سهولت یادگیری، می‌توانند گزینه‌های خوبی برای شروع باشند.
- یادگیری سازهای زهی چقدر طول میکشد؟
مدت زمان یادگیری سازهای زهی متفاوت است و به عواملی مانند استعداد، میزان تمرین و کیفیت آموزش بستگی دارد. اما به طور کلی، رسیدن به سطح قابل قبول نواختن ساز، نیازمند تمرین مستمر و چندین سال تلاش است.
- آیا برای یادگیری ساز زهی حتما به استاد نیاز دارم؟
برای یادگیری اصولی و پیشرفت مناسب، داشتن استاد راهنما بسیار ضروری است. استاد می‌تواند تکنیک‌های صحیح را به شما آموزش دهد، اشتباهات‌تان را اصلاح کند و انگیزه‌ی شما را در مسیر یادگیری بالا ببرد.
- هزینه یادگیری سازهای زهی چقدر است؟
هزینه یادگیری سازهای زهی می‌تواند شامل خرید ساز، شهریه کلاس‌های آموزشی و تهیه‌ی لوازم جانبی باشد. این هزینه‌ها با توجه به نوع ساز، کیفیت آموزشگاه و محل سکونت شما متغیر است.
- آیا یادگیری سازهای زهی در سنین بالامکان‌پذیر است؟
قطعا یادگیری سازهای زهی در سنین بالا هم امکان‌پذیر است. علاقه و پشتکار حرف اول را می‌زند. البته ممکن است به دلیل برخی محدودیت‌های جسمانی نسبت به سنین پایین‌تر، نیاز به تمرین و دقت بیشتری داشته باشید. اما به طور کلی، هرگز برای شروع یادگیری موسیقی دیر نیست.
- نحوه تهیه بهترین ساز زهی ؟
برای تهیه هرنوع سازی بهتر است به فروشگاه های معتبر با مشورت اساتید مجرب اقدام کنید.
