نگاهی به انواع چوب و ویژگی های آن برای ساخت سازهای ایرانی

انتخاب چوب مناسب، نقش بخصوصی در کیفیت و ماندگاری سازهای ایرانی دارد. همانطور که یک نقاش برای خلق اثر هنری خود به رنگ های مرغوب نیاز دارد، یک سازنده ساز نیز برای ساخت سازی خوش صدا و باکیفیت، به چوب مناسب وابسته است. اما چه عواملی بر انتخاب چوب برای ساخت ساز تأثیر می گذارند؟آیا شما قبل از انتخاب ساز مد نظرخود به جنس چوب آن آشنا هستید؟

عوامل مؤثر بر انتخاب چوب

چهار عامل اصلی در انتخاب چوب برای ساز مؤثر هستند:

• ویژگی های صوتی چوب: مهم ترین عامل، ویژگی های صوتی چوب مانند انتقال صدا، رزونانس و ارتعاش است. چوبی که صدای گرم، شفاف و پرطنین داشته باشد، برای ساخت ساز مناسب تر است.
• استحکام و دوام چوب: سازهای ایرانی سال های زیادی مورد استفاده قرار می گیرند. بنابراین، چوب انتخابی باید استحکام و دوام بالایی داشته باشد تا در برابر فشار، ضربه و عوامل محیطی مانند رطوبت و گرما مقاوم باشد.
• وزن و تراکم چوب: وزن و تراکم چوب بر صدای ساز و راحتی نوازندگی تأثیر می گذارد. چوب های خیلی سبک ممکن است صدای ضعیفی داشته باشند و چوب های خیلی سنگین نیز کار نوازندگی را سخت کنند.
• دسترسی و قیمت چوب: در دسترس بودن و قیمت چوب نیز در انتخاب نهایی سازنده تأثیرگذار است.

معرفی انواع چوب های پرکاربرد در ساخت سازهای ایرانی

در طول قرن ها، سازندگان ایرانی با تجربه و دانش خود، چوب های مختلفی را برای ساخت سازها به کار گرفته اند. در این میان، برخی از چوب ها به دلیل ویژگی های منحصر به فرد، کاربرد گسترده تری پیدا کرده اند. با هم با تعدادی از این چوب های پرکاربرد آشنا می شویم:

• چوب گردو:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ قهوه ای روشن تا تیره با خطوط و نقوش زیبا شناخته می شود.
  • ویژگی های صوتی: چوب گردو صدای گرم، شفاف و پرقدرتی دارد و به خوبی ارتعاش می کند.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب گردو برای ساخت کاسه تار، سه تار، سنتور و کمانچه استفاده می شود.
• چوب شمشاد:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ زرد کرم و بسیار سخت و متراکم است.
  • ویژگی های صوتی: چوب شمشاد صدای شفاف و زنگ دار دارد و به خوبی رزونانس می کند.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب شمشاد برای ساخت گوشی و خرک سازهای ایرانی به ویژه تار و سه تار استفاده می شود.

• چوب چنار:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ سفید مایل به کرم و با رگه های قهوه ای کم رنگ است.
  • ویژگی های صوتی: چوب چنار صدای گرم و نسبتا نرمی دارد و به دلیل وزن سبک، برای ساخت سازهای بزرگتر مانند سنتور مناسب است.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب چنار برای ساخت کلاف و صفحه رویی سازهای ایرانی مانند سنتور و عود استفاده می شود.
• چوب گلابی:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ قهوه ای روشن تا تیره با رگه های ریز و درخشان است.
  • ویژگی های صوتی: چوب گلابی صدای گرم، نرم و مخملی دارد و به خوبی ارتعاش می کند.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب گلابی برای ساخت دسته سازهای ایرانی مانند تار، سه تار و سنتور استفاده می شود.
• چوب راش:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ کرم مایل به قهوه ای با خطوط موازی و درخشش ملایمی است.
  • ویژگی های صوتی: چوب راش صدای نسبتا شفاف و زنگ دار دارد و از استحکام خوبی برخوردار است.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب راش برای ساخت دسته و کلاف سازهای ایرانی مانند تار و سه تار استفاده می شود.
• چوب آبنوس:
  • ویژگی های ظاهری: این چوب به رنگ سیاه یا قهوه ای تیره و بسیار متراکم و سنگین است.
  • ویژگی های صوتی: چوب آبنوس صدای گرم، پرقدرت و شفافی دارد و به خوبی ارتعاش می کند.
  • کاربرد در سازسازی ایرانی: از چوب آبنوس به دلیل قیمت بالا و کمیاب بودن، معمولا برای تزئینات و قطعات کوچک سازهای ایرانی مانند گوشی و خرک استفاده می شود.

 

موارد مهم در انتخاب و نگهداری چوب ساز

انتخاب چوب مناسب تنها بخشی از ماجراست. برای اینکه ساز شما عمر طولانی و صدای باکیفیتی داشته باشد، رعایت نکات زیر ضروری است:

• خشک شدن کامل چوب: قبل از استفاده از چوب، باید به طور کامل خشک شود تا از ترک خوردگی و تغییر شکل ساز جلوگیری شود.
• نگهداری در محیط مناسب: ساز را در محیطی با دمای معتدل و رطوبت کنترل شده نگهداری کنید تا از آسیب دیدن چوب در اثر گرما، سرما و رطوبت بالا جلوگیری شود.
• استفاده از روغن های مخصوص: برای محافظت از چوب و حفظ زیبایی آن، می توانید از روغن های مخصوص ساز استفاده کنید.

با رعایت این نکات، می توانید از ساز خود به خوبی نگهداری کرده و از صدای دلنشین آن برای سال های طولانی لذت ببرید.

سوالات متداول 

1. بهترین چوب برای ساخت ساز چیست؟

پاسخ: بهترین چوب برای ساخت ساز، چوبی است که تمام ویژگی های مورد نظر مانند صدای گرم، شفاف، استحکام بالا، وزن مناسب و دسترسی و قیمت معقول را داشته باشد. در واقع، انتخاب چوب تا حد زیادی به نوع ساز و سلیقه سازنده و نوازنده بستگی دارد.

2. آیا می توان از چوب های مصنوعی برای ساخت ساز استفاده کرد؟

پاسخ: استفاده از چوب های مصنوعی مانند ام دی اف یا لترس در ساخت سازهای سنتی ایرانی رایج نیست. این چوب ها از نظر ویژگی های صوتی و استحکام با چوب های طبیعی قابل مقایسه نیستند.

3. از کجا می توان چوب مناسب برای ساخت ساز تهیه کرد؟

پاسخ: چوب های مورد استفاده در ساخت ساز را می توان از فروشگاه های تخصصی ابزار و لوازم موسیقی تهیه کرد.

4. آیا رنگ کردن چوب بر صدای ساز تأثیر می گذارد؟

پاسخ: بله، رنگ کردن چوب می تواند تا حدودی بر کیفیت صدا و ارتعاش آن تأثیر بگذارد. به همین دلیل، سازندگان حرفه ای معمولا از رنگ های مخصوص ساز که کمترین تأثیر را بر صدا دارند، استفاده می کنند.

5. چگونه می توان صدای ساز را بهبود بخشید؟

پاسخ: صدای ساز تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند کیفیت چوب، ساختار ساز، نحوه ی نواختن و … قرار دارد. برای بهبود صدای ساز، می توانید از یک استادکار سازسازی کمک بگیرید تا با تنظیم و نگهداری صحیح، کیفیت صدای ساز را ارتقا دهد.

برای تهیه ساز با کیفیت بر اساس نیاز خود میتوانید به فروشگاه معتبر همچنین کومیکو موزیک مراجعه کرده و مشاوره لازم رو دریافت کنید.

نکته:

فراموش نکنید که انتخاب چوب مناسب، یکی از مراحل کلیدی در سازهای باکیفیت و خوش صدا است. با شناخت ویژگی های مختلف چوب ها و در نظر گرفتن نیازهای خود، می توانید بهترین انتخاب را داشته باشید و از نواختن ساز خود لذت ببرید.